Ngày tôi còn nhỏ, cũng vào tháng này (tháng 10 âm lịch) mấy cha con tôi thường hay đem cần ra kênh, mương mà cắm. Vừa mới dứt trận mưa lớn cuối mùa, cá từ các cánh đồng theo nước xuống các rạch, kênh, mương. Mùa này cá rất khôn, hễ tới đợt mưa cuối là chúng hối hả theo nước rời các ruộng lúa, vì nếu chậm trễ, mùa khô đến, cá sẽ mắc cạn trên đồng.

Mải mê với cuộc mưu sinh xứ người, Sài Gòn đô thị ngột ngạt nắng, bụi và hơi người cay xè sớm tối, Tết mò về quê thật sớm. Nhớ anh Long, người bạn vong niên 30 năm trước hay dẫn mình đi câu cá tràu (tên gọi của người Huế, còn người Nam gọi là cá lóc, người Bắc gọi là cá chuối) dọc theo con kênh vuông theo thành nội Huế. Xưa, con kênh này giữ vai trò phòng thủ Hoàng Cung và điều tiết mực nước ở Huế.

H là một tay câu có hạng, câu giỏi, “nhậu” giỏi, giải đấu nào trong Nam ngoài Bắc anh đều tham gia và khuân những danh hiệu trong top cao nhất về nhà. Vậy mà gặp ai anh cũng than “tình hình câu kéo chán quá, chỉ muốn bỏ quách cho xong”. Anh tâm sự rằng muốn có được cuộc chơi thật lành mạnh, thà không có giải thưởng để khi gặp lại nhau, mọi người trong hội còn có thể nhìn mặt, còn được là bằng hữu…chứ còn như thế này thì…

Ngày tiễn ông về với tổ tiên, bà nội tôi vác ra một bó cần được gói ghém cẩn thận nói rằng của ông để lại cho tôi. Tôi đứng như trời trồng nhìn bó cần câu, bao nhiêu kỷ niệm cứ ào ạt quay về. Nước mắt khóc thương ông không nhiều bằng nỗi hối hận khôn cùng khi nghĩ đến quãng thời gian tôi thờ ơ với quê nhà, với ông bà, với nơi chôn nhau cắt rốn.

Tôi là người con của xứ Bạc Liêu lập thân nơi đất Bắc. Cuối năm, Chạp về, tôi cứ quay quắt nhớ xứ nhớ quê. Nhà tôi nhỏ xíu thấp tè nằm lọt thỏm giữa hai tàn cây cà na. Ở bìa sân, cha tôi dựng một bàn thờ Thông Thiên, trời chạng vạng là tôi có nhiệm vụ thắp một cây nhang lên đó, gió liêu diêu mang hương nhang bãng lãng trước nhà, ướp hương lên giồng bông vạn thọ mồng gà mà tôi trồng giáp biên sân.

Trong một chuyến công tác ở Bến Tre, cậu lái xe nhất định cho tôi “mở mắt” bằng cách dắt vào giới thiệu với Hai Hùng, một lão ngư có thâm niên trong vùng. Nghe tôi nói rằng có nguyện vọng được học câu cá Chẽm, Hai Hùng cười ngất.

Cá Chẽm (hay còn gọi là cá Vược) là loại cá sống được cả ở nước mặn lẫn nước ngọt. Ở Việt Nam, cá Chẽm có ở khắp khu vực vịnh bắc bộ, vùng biển miền Trung và Nam bộ. Cá Chẽm có thể khai thác quanh năm, thường cá trưởng thành chỉ dài khoảng 19-25cm, nhưng có con vượt trội lên tới 1,8m. Ở biển, chúng thích cư ngụ ở các hang đá hoặc vùng đáy có cỏ, đáy rạn san hô. Dễ dàng tìm thấy chúng ở khu vực cửa sông, kênh rạch, đầm phá và nhất là các đầm nuôi tôm.

Hồi tía tôi còn sống, ông rất mê câu và câu giỏi khó ai bì. Ở quê, có đủ loại tên gọi cho từng kiểu câu, nào là câu giăng, câu cắm, câu quăng… Con nít, phụ nữ, ai ai cũng có thể câu được, riêng tía tôi chỉ thích câu rê. Câu rê chỉ bắt được cá lóc bông và cá lóc đen nhưng là kiểu câu mà như tía tôi thường tự mãn rằng nó chứng thực được sức mạnh và sự khôn khéo của người đàn ông.

Đi câu bãi biển trong cuộc hành trình du lịch là một cuộc phiêu lưu tuyệt vời cho cả gia đình. Còn thú vị nào hơn khi được ngồi trên bãi biển với vợ con, bè bạn, cùng câu cá, cùng móc mồi, cùng hồi hộp đợi chờ, cùng con trẻ lắng nghe những thanh âm của thiên nhiên để cảm nhận rõ nét vẻ yên ả thanh bình của cuộc sống. Đó cũng là lúc kể cho con nghe chuyện về con cá, về vùng đất đang đến, học cùng con bài học về lòng kiên nhẫn, cách tập trung vào một việc… bỏ dần khoảng cách thế hệ mà cuộc sống bận rộn đang ngày một lấp đầy.

Khi thấy Henry, một tay câu ở Florida, câu cá bằng mồi cua sống,  người viết không khỏi ngạc nhiên và nghi ngại. Dùng động vật như châu chấu, cào cào, sâu, nhện, dế… để làm mồi thì không lạ, nhưng dùng cua, ghẹ, rạm… làm mồi câu nghe chừng khó tin quá! Anh ta cười bảo rằng đó là chuyện không hề lạ với dân câu Bắc Mỹ.

Mặt trăng và mặt trời có ảnh hưởng như thế nào trong câu cá? Đó là sự băn khoăn thường gặp của không ít  người. Chưa có tài liệu nào chứng thực được điều này, ngay cả những tay câu chuyên nghiệp cũng không có câu trả lời chính thức. Tất cả chỉ là dự đoán theo kinh nghiệm.

Một lần ra Côn Đảo, khi ngang qua cầu cảng 914, tôi tình cờ thấy mấy người đưa cá lên bờ, tưởng họ là dân đánh cá vừa trở về sau chuyến đi biển dài ngày, hỏi ra mới biết họ là dân Sài thành ra Côn Đảo câu cá. Vốn đã mê môn chơi này, lập tức tôi nảy ra ý định: Phải thử! Về Sài Gòn, tôi cùng vài người bạn lên mạng tìm kiếm thông tin câu cá biển.

Uống xong viên thuốc để chặn đứng cơn buồn nôn, Hoàng lại tiếp tục jig. Những con sóng không lớn nhưng đủ để anh thấy tròng trành, không thể đứng vững. Anh gạt càng, thả dây, đóng càng, rồi Jig. Lại thả dây...

Trước mặt tôi là người đàn ông nhỏ nhắn, da sạm đen cháy nắng và nụ cười thật hiền. Chúng tôi gọi ông là “người nổi tiếng” vì dạo gần đây những tay câu biển nói rất nhiều về ông. Các đài truyền hình, các nhà báo ra Côn Đảo làm phóng sự về biển đảo cũng tìm ông. Trong ống kính của các phóng viên ảnh, ông luôn được thu vào đó với hình ảnh một người đàn ông rạng rỡ nụ cười, tay cầm con cá thật to Ông chính là thuyền trưởng Khánh.

Ngút ngàn xanh biển, ngút ngàn xanh trời, và nắng và gió thì đảo nào cũng có chứ  không riêng gì Côn Đảo mới có. Thế sao Côn Đảo huyễn hoặc du khách đến lạ lùng.

Những cây bàng vẫn đứng đó, thân to lớn còng rạp, góc võ xù xì, lá không xanh tươi như đồng loại chốn đất liền mà có màu xanh già cỗi, khổ hạnh như còn oằn nặng chứng tích, chợt nhớ một câu thơ ghi ở nghĩa trang Hàng Dương đại ý mỗi vuông đất này  có lớp lớp tàn xương để nhận ra cái màu xanh già cỗi từng chiếc là bàng như còn đau đáu nổi nhân sinh của tiền nhân và cả của những gì hôm nay còn mắc nợ.