Dập Dềnh Sông Nước Miền Tây (Bài 6 - Bắt cá Chốt bằng ba ngón tay)

Trang trướcTrang sau

Share: In nội dung Gửi email

Cá Chốt là một loài cá có rất nhiều ở các tỉnh miền Tây Nam Bộ. Đặc biệt nhiều ở xứ Bạc Liêu. Dân gian có câu “ Bạc Liêu nước chảy lờ đờ; Dưới sông cá Chốt, trên bờ Triều Châu”, ngụ ý ở Bạc Liêu, cái gì nhiều là có cá Chốt  và người Tiều (Trung Quốc). Thời đó, Bạc Liêu đất lành chim đậu, nên nhiều người Tàu, đa số là người Triều Châu, đến đây để ngụ cư. Triều Châu chỉ là một huyện của tỉnh Quảng Đông nhưng có tiếng nói riêng, hoàn toàn khác với tiếng Quảng, Hẹ, Hải Nam, Phước Kiến, quan thoại Bắc Kinh, còn gọi là tiếng phổ thông. Có thể nói, tỉnh Bạc Liêu có ba dân tộc cùng chung sống, cùng khẩn hoang, rất hòa hợp với nhau là người Việt, người Tiều và người Miên (Khờ Me, Cam Bốt).

Cá Chốt là một loài cá có rất nhiều ở các tỉnh miền Tây Nam Bộ

Xưa, Bạc Liêu là một tỉnh giàu có, nổi tiếng vào bậc nhất trong số các tỉnh thành Tây Nam Bộ về nhiều phương diện, nào là ruộng lúa, tôm cá. Đặc biệt là trái nhãn Vĩnh Châu, một lọai nhãn nổi tiếng có gốc gác ở tỉnh Hưng Yên, Miền Bắc, rất thơm,ngon, có vị ngọt thanh. Nhưng nhiều người biết đến Bạc Liêu có lẽ là nhờ “Công tử Bạc Liêu” với Hắc và Bạch Công Tử nức tiếng trong những năm của thập niên 30, 40. Bạc Liêu còn có một người con cũng danh tiếng không kém là ông Sáu Lầu, cha đẻ của bản vọng cổ “Dạ Cổ Hoài Lang”, tiền thân của Cải Lương sau này.

Bạc Liêu quả là có nhiều cá Chốt nhưng có cách bắt cá Chốt độc đáo phải kể đến xứ Châu Đốc. Không nơi nào có được, họ chỉ sử dụng ba ngón tay, nắm râu cá chốt mà bắt. Người đi bắt cá Chốt dùng một chiếc xuồng ba lá. Cho nước vào khoang mũi để mép xuồng thấp xuống là là mặt nước,cách mặt nước chừng vài phân (cm). Mép xuồng càng gần nước càng tốt. Tại sao phải để mép xuồng quá sát mặt nước? Lý do đơn giản là vì họ bắt cá chốt chỉ có ba ngón tay: cái, trỏ và giữa; lại nắm râu, không chỉ một  mà nhiều khi có đến hai, ba con cá chốt dính cùng một lúc. Nếu mép xuồng cách xa mặt nước, cá Chốt có thể bị rớt lại xuống nước. Râu cá Chốt trơn, dễ vuột ra khỏi ba ngón tay nếu nắm không chặt. Tốc độ bắt cá bỏ vào xuồng phải nhanh. Nếu chậm có thể bị ngạnh cá đâm vào tay và cũng dễ để cá rơi xuống nước.

Người bắt cá Chốt theo cách này thường là phụ nữ vì họ kiên trì, chịu đựng được lâu hơn đàn ông. Trẻ nhỏ cũng bắt cá chốt rất tài. Mồi bắt cá Chốt là cá chết hoặc cá ăn không ngon như cá Éc (loại cá có vẩy, kỳ vi màu đen nhạt, vị thịt khá thối) hoặc cá Ngựa thịt bở, nhiều xương. Người ta đem nướng những con cá này chín vàng, thơm phức để làm mồi nhử cá Chốt.

Mỗi người bắt cá ngồi trên một xuồng riêng biệt, cách nhau năm, mười mét. Họ cầm cá nướng gọn trong lòng bàn tay, bóp nhẹ để thịt và mỡ cá loang ra. Cá Chốt ngửi được mùi, bâu tới mỗi lúc một nhiều, râu tua tủa nhô lên khỏi mặt nước, lắc qua lắc lại rất vui mắt. Người ta không thả mồi nhiều. Nếu mồi nhiều quá cá ăn no sẽ lặn đi mất. Một con cá nướng làm mồi bắt cá Chốt cũng dùng được nửa tiếng hoặc hơn. Một lần bắt cá Chốt chỉ tốn chừng hai con cá nướng. Người bắt ngồi thật yên, chỉ sử dụng một tay với ba ngón tay, làm việc cật lực, nhanh thoăn thoắt. Khi nắm được râu cá chốt, có khi đến hai ba con, họ đưa nhanh vào xuồng để cá Chốt không kịp giẫy giụa, rơi lại xuống nước. Bắt cá Chốt bằng cách này rất khó, hiếm ai ngồi được lâu vì ngồi phải thật yên, không nhúc nhích nhiều làm xuồng nghiêng, lắc, cá Chốt sợ sẽ lặn đi. Một tay làm việc liên tục với tốc độ nhanh, trong thời gian cả giờ đồng hồ không nghỉ một giây phút nào. Bắt cá nhiều, mệt, về còn phải làm cá vào ban đêm, do đó, người ta thường bắt chừng một thùng thiếc cá Chốt rồi tạm nghỉ để ngày hôm sau bắt tiếp. Bắt cá Chốt vào lúc trời mát hoặc chạng vạng tối là lý tưởng nhất. Kiểu bắt cá Chốt bằng cách nắm râu độc đáo này kéo dài khoảng một tháng, từ giữa tháng chín đến giữa tháng mười trong mùa nước xuống,(nước giựt), cá Chốt nhiều và lớn bằng ngón tay.

Một cách bắt cá Chốt khác rất cuốn hút đàn ông là khoét một cái hố ở ven bờ sông, bờ rạch, dài chừng tám tấc (cm), miệng rộng bốn tấc, phần còn lại rộng hơn, gần như  tròn. Đào hố này để khi thủy triều lên sẽ ngập hố khoảng bốn tấc. Người ta dùng đầu, ruột cá Chốt vừa làm tối hôm trước, đem nấu với nhiều nước thành mồi nhử cá Chốt. Họ múc nước, mồi đổ vào hố. Việc này cũng thực hiện vào buổi tối hoặc sáng sớm. Khi thấy râu cá Chốt quơ qua quơ lại trong hố càng lúc càng nhiều, người ta dùng một cái rổ thưa, sao cho không để cá bị lọt qua là được, để xúc cá. Họ dùng rổ chặn miệng hố, một tay giữ rổ, một tay cầm một miếng tre khuấy nước để cá chạy ra miệng hố. Cùng lúc ấn nghiêng rổ ra phía ngoài để cá chạy vào rổ và lấy rổ lên nhanh. Mỗi lần xúc  như thế có thể bắt được từ vài trăm gram đến nửa ký cá Chốt. Người ta thường đào ba bốn cái hố để bắt cá Chốt, mỗi hố cách nhau khoảng năm mét. Hố này vừa bắt xong, họ qua hố khác cũng làm y như vậy. Xong một lượt, họ trở lại nhử, xúc cá ở hố thứ nhất.Mỗi tối, chỉ ba vòng cũng xúc được hàng chục ký- lô cá Chốt. 

Bắt cá vào lúc chạng vạng tối mới được nhiều cá, cùng với ngọn đèn dầu cá linh sáng tù mù, trong sự chịu đựng muỗi đốt. Mấy bà, mấy cô đi nắm râu cá Chốt, cánh đàn ông thì xúc cá Chốt ở hố. Bắt xong, dù cổ, lưng mỏi nhừ, đau đớn cũng phải thức làm cho hết số cá mới bắt được. Rồi đem đi rửa, muối để làm mắm. Lựa cá lớn kho khô, kho quẹt để sáng ăn sớm kịp ra đồng. Sức chịu đựng của người dân quê quả thật tuyệt vời, rất đáng khâm phục.

Người ta làm cá Chốt bằng cách dùng dao chấn từ kỳ trên,  cắt hai ngạnh to dính với đầu, móc hết ruột ra. Cá Chốt nhỏ đem muối để làm mắm. Cá Chốt cùng những loại cá nhỏ như cá Linh, cá Sặc, cá Trèn nhỏ, người ta làm mắm để nguyên đuôi vì không có thời gian để cắt đuôi. Còn những loại cá lớn như cá Lóc, cá Bông, cá Trê mới cắt bỏ đuôi và kỳ vi khi làm mắm. Mắm cá Chốt thường được ăn sống, rất ngon, không kho như mắm cá Linh, cá Sặc. Một con mắm vừa một miếng ăn. Ở nhà quê, người  ta thường  ăn  mắm sống với cơm. Ăn mắm sống nên cần có nhiều rau, thêm chuối chát, khế, khóm (thơm) và có thêm ớt. Vào mùa khoai lang, bắp, người ta thường luộc khoai hoặc bắp chín ăn với mắm cá Chốt,  ngon tuyệt. Người ta lại không ăn khoai mì luộc với mắm cá Chốt mà ăn với đường thốt nốt. Ngoài ra, mắm cá Chốt còn ăn với ổi chua rất bắt, cũng là một món nhậu bình dân.

Cá Chốt, ngoài làm mắm ra, còn được đem kho khô rắc nhiều tiêu hoặc kho tộ thật cạn nước ăn với cơm nóng hổi ngon quá là ngon. Ngược lại, kho lạt hoặc kho nhiều nước ăn rất tệ. Cá Chốt cũng được làm món cá chiên tươi hoặc chiên muối.

Cùng họ hàng với cá Chốt có cá Lăng, một loại cá lớn, thịt ngon, tạo ra món ăn độc đáo là canh măng chua thêm sả phi vàng, ăn ngon hết ý.

Nhiều lão nông cho rằng, nếu so Bạc Liêu với Châu Đốc về mặt cá Chốt thì Bạc Liêu còn thua xa. Vì Bạc Liêu ở ven biển nên có nhiều vùng nước mặn và nước lợ. Còn Châu Đốc, nơi nào cũng là nước ngọt, nên chính là xứ sinh sống của cá Chốt.

(Còn tiếp)

VietnamFishingReview

Bài viết liên quan:
- Dập Dềnh Sông Nước Miền Tây (Bài 5: Nằm Tum mà bắt cá Bông)